ده سوال متداول در خصوص پرتودهی مواد غذایی
ده سوال متداول در خصوص پرتودهی مواد غذایی
- چرا مواد غذایی را پرتودهی می‌کنیم؟
مواد غذایی پرتودهی می‌شوند تا نتایج مفید مشابهی که با حرارت، یخچال، انجماد یا افزودن مواد شیمیایی به دنبال آن هستیم، حاصل شود- نتایجی همچون نابودی حشرات، قارچ‌ها و یا باکتری‌هایی که سبب فساد غذا یا بروز بیماری در انسان می‌شود و امکان نگهداری مواد غذایی در شرایط مناسب‌تر و طولانی‌تر فراهم می‌شود.
از آنجایی که پرتودهی سبب نابودی باکتری‌های بیماری‌زا شده و بروز بیماری‌های ناشی از غذا را کاهش می‌دهد، بیمارستان‌ها گاهی از پرتودهی جهت استریل‌سازی غذای بیمارانی که دارای نقص ایمنی هستند، استفاده می‌کنند.
- آیا غذای پرتودهی‌شده هنوز مغذی است؟
بله، غذای پرتودهی شده، غذایی کامل و مغذی است.تمام روش‌های شناخته‌شده فرآوری مواد غذایی- حتی نگهداری محصولات کشاورزی در دمای اتاق تنها برای چند ساعت پس از برداشت- می‌تواند منجر به کاهش برخی از مواد مغذی مانند ویتامین‌ها شود. در دوزهای پایین پرتودهی، کاهش مواد مغذی یا قابل اندازه گیری نیست و یا اگر قابل اندازه گیری باشد، میزان قابل توجه‌ای نمی‌باشد. میزان کاهش مواد مغذی در پرتودهی دوزهای بالا که به منظور افزایش ماندگاری یا کنترل باکتری‌های مضر انجام می‌گیرد، کم یا تقریباً مشابه زمان پخت و یا انجماد است.
- آیا پرتودهی سبب آلودگی پرتوی غذا می‌شود؟
خیر. آلودگی پرتوی در غذاها می‌تواند دارای دو منشاء باشد: آلودگی غذاها با ذرات/مواد پرتوی و یا نفوذ انرژی به هسته اتم‌های سازنده غذا.
فرآیند پرتودهی شامل عبور مواد غذایی از یک میدان گسیل‌کننده پرتو است؛ درحالی که خود غذا به هیچ عنوان با منبع پرتوزا تماسی ایجاد نمی‌کند. همچنین، قدرت پرتوهای یونیزان گسیل شده از دستگاه‌های پرتودهی، به آن اندازه بالا نیست که بتواند هسته حتی یک اتم از یک مولکول غذا را متلاشی سازد.
- آیا استفاده از غذای پرتودهی شده برای طولانی مدت سلامتی را به مخاطره می‌اندازد؟
خیر. دولت فدرال ایالات متحده امریکا و سایر دانشمندان قبل از نتیجه‌گیری درخصوص ایمنی کلی فرآیند پرتودهی، صدها مطالعه را پیرامون اثرات پرتوهی مواد غذایی مورد بررسی قرار دادند. محققان سازمان غذا و داروی ایالات متحده به منظور اعلام نظر به طور خاص در مورد پرتودهی طیور، یافته‌های تحقیقات مرتبط بیشتری را مورد مطالعه قرار دادند.
کمیته های علمی مستقل در دانمارک، سوئد، بریتانیا و کانادا نیز همگی، ایمنی پرتودهی مواد غذایی را تأیید کرده‌اند. علاوه بر این، پرتودهی مواد غذایی تأیید رسمی بین‌المللی از سازمان جهانی بهداشت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را دریافت کرده است.
- آیا پرتودهی تمامی باکتری‌ها را نابود و درنهایت منجر به استریل محصول می شود؟
پرتودهی، در سطوح فرآوری مواد غذایی، اکثر میکروارگانیسم‌های موجود، نه لزوماً همگی آن را از بین می‌برد؛ و منجر به استریل کامل مواد غذایی نمی‌شود.
مانند هر ماده غذایی، مصرف‌کنندگان می‌بایست از اقدامات احتیاطی مناسب نظیر شیوه انجماد، مصرف، پخت مناسب پیروی کرده و بدین ترتیب از عدم بروز مشکلات ناشی از ارگانیسم های مضر بالقوه در غذا اطمینان حاصل کنند.
پس از فرآیند، در صورتی که غذا به درستی نگهداری نشود، ممکن است ارگانیسم‌های عامل بیماری و فساد در غذا مجدد شروع به تکثیر کنند. ارگانیسم‌های بیماری‌زا در غذاهای پرتودهی شده به اندازه ارگانیسم‌های غذاهای پرتودهی نشده، اما نه بیشتر، خطرناک هستند.
یکی از نگرانی‌های پیرامون پرتودهی، عدم نابودی باکتری عامل بوتولیسم می‌باشد. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که در مواد غذایی پرتودهی‌شده و هم در مواد غذایی پرتودهی‌نشده، ارگانیسم‌های عامل فساد رشد خواهند کرد و قبل از اینکه باکتری‌های عامل بوتولیسم بتوانند سم تولید کنند، به مصرف‌کنندگان در خصوص فساد هشدار داده می‌شود.
- آیا پرتودهی منجر به تغییرات شیمیایی و تولید ماده‌ای می‌شود که در مواد غذایی پرتودهی نشده وجود ندارد؟
بله، پرتودهی منجر به تغییرات شیمیایی در غذا می‌شود.
این ذرات که "فرآورده رادیو لیتیک" نامیده می‌شوند، ممکن است در نگاه اول مرموز به نظر برسند، اما اصلا اینطور نیست. این فرآورده طی فرآیند ارزیابی ایمنی غذاهای پرتودهی‌شده از سوی محققان به صورت دقیق مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
هر نوع فرآوری منجر به تغییرات شیمیایی در غذا می‌شود. به عنوان مثال، عملیات حرارتی، یا پخت، مواد شیمیایی تولید می‌کند که «فرآورده ترمولیتیک» نامیده می‌شوند. دانشمندان تغییرات در مواد غذایی ایجاد شده در اثر پرتودهی را نسبت به تغییرات ایجاد شده توسط پخت و پز، بسیار جزئی می‌دانند. فرآورده ایجاد شده در طی فرآیند پخت آنقدر قابل توجه است که مصرف‌کنندگان می‌توانند آنها را بو و مزه کنند، در حالی که فقط یک شیمی‌دان با تجهیزات آزمایشگاهی بسیار حساس ممکن است بتواند فرآورده رادیو لیتیک را تشخیص دهد.
- آیا زندگی در کنار تأسیسات پرتودهی، خطر دریافت پرتو را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد؟
خیر. جابجایی و بکارگیری مواد پرتوی، از جمله در تأسیساتی پرتوی و نیز تجهیزات موجود در آن تأسیسات، توسط کمیسیون تنظیم مقررات هسته‌ای، ارگان‌های دولتی و وزارت راه و ترابری به دقت نظارت می‌شود.
ماده پرتوزا توسط دو لایه فلزی مهر و موم شده که از خوردگی و اکسیداسیون آن جلوگیری می‌کند. در هنگام حمل، در میان لایه‌های آجری سرب قرار می‌گیرد که بدین ترتیب از خروج پرتو گاما جلوگیری می‌شود.
تأسیسات پرتوی می‌بایست بسیاری از ویژگی‌های ایمنی را دارا باشد تا از پرتوگیری محیط و پرسنل جلوگیری کند. به عنوان مثال، هنگامی که کبالت پرتوزا در موقعیت ذخیره‌سازی در یک دستگاه پرتودهی قرار می‌گیرد، زیر آب است و در غیر این صورت محبوس می‌شود. دستگاه پرتودهی با کنترل از راه دور کار می‌کند و بسیاری دیگر از احتیاط‌های لازم برای جلوگیری از ورود کارگران به اتاق پرتودهی در دستور کار قرار می‌گیرد.
- اکنون فناوری پرتوها برای چه اهداف دیگری در ایالات متحده به کار گرفته می‌شود؟
علاوه بر درمان سرطان، از پرتودهی برای اهداف بسیاری از جمله انجام بررسی‌های امنیتی بر روی چمدان‌های دستی در فرودگاه‌ها، افزایش مقاومت لاستیک‌ها، استریل‌سازی کود کشاورزی مصرفی در باغ‌ها، ساخت پوشش‌های نچسب ظروف پخت و پز، تمیزسازی پشم، استریل محصولات پزشکی مانند دستکش‌های جراحی. و نابودی باکتری‌های موجود در لوازم آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- آیا در حال حاضر غذاهای پرتودهی‌شده در بازار موجود است؟
بیش از 50 سال است که از فرآیند پرتودهی به منظور بهبود ایمنی و حفظ کیفیت مواد غذایی، در سراسر جهان استفاده می‌شود. پرتودهی مواد غذایی در بیش از 70 کشور در سراسر جهان تأیید شده است. اتریش، آلمان، آرژانتین، استرالیا، بنگلادش، تایلند، ایالات‌متحده آمریکا، ویتنام و... از فناوری پرتودهی استفاده می‌کنند. در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا، در خرده‌فروشی‌ها تقاضای بازار برای غذاهای پرتودهی شده افزایش یافته است. در حال حاضر در دنیا بیش از 313 سامانه پرتودهی بر اساس فناوری روسیه (روس اتم) استفاده می‌شود. در کشور چین120 سامانه پرتودهی کبالت-60 و 20 سامانه شتاب‌دهنده الکترونی به‌منظور انجام فرآیند پرتودهی مواد غذایی، تأسیس شده است. ایالات‌متحده دارای پیشرفته‌ترین برنامه پرتودهی تجاری مواد غذایی در جهان است و حجم مواد غذایی پرتودهی مصرف‌شده در ایالات‌متحده پس از چین در رتبه دوم قرار دارد. بخش قابل‌توجهی از تجارت بین‌المللی مواد غذایی پرتودهی شده به دلیل مقبولیت مصرف‌کنندگان از مواد غذایی پرتودهی شده در ایالات‌متحده پرسود بوده است. در این کشور در سال 2015، مقدار میوه‌جات و سبزیجات که پرتودهی شده‌اند، نسبت به سال 2010 شش برابر شده سطح سایر مواد غذایی ازجمله گوشت چرخ‌کرده در حال افزایش است. تقریباً یک‌سوم ادویه مورد استفاده در امریکا پرتودهی می‌شوند. در سال 2015، ایالات‌متحده تقریباً 23 میلیون تن محصول پرتودهی شده از هفت‌کشور وارد کرده است. این محصولات شامل گواوا، انبه، لیموشیرین، گریپ‌فروت، فلفل .... بوده است. در کشور افریقای جنوبی 19000 تن ادویه و 3200 تن عسل به منظور مبارزه با بیماری Foulbrood آمریکایی در سال پرتودهی می‌شود. باکترهای موجود در عسل موجب نابودی کندو می‌شود. سیر، گوشت، تخم مرغ، سبزیجات و ... نیز از دیگر اقلام پرتودهی می‌باشد. پرتودهی محصولات در این کشور باعث رونق صادرات محصولات کشاورزی و مواد غذایی به نقاط مختلف جهان شده است. در سایر کشورهای دنیا نیز استفاده از این فناوری به شدت رو به افزایش است. در کشور ایران نیز در حال حاضر 4 سامانه پرتودهی به منظور پرتودهی مواد غذایی در حال فعالیت بوده و بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده تا سال 1405، این تعداد به 12 عدد خواهد رسید.
چگونه می‌توان غذاهای پرتودهی شده را در بازار شناسایی کرد؟
غذای پرتودهی شده را نمی‌توان از طریق حس بینایی، بویایی، چشایی یا لامسه تشخیص داد. غذاهای پرتودهی شده با یک لوگو، همراه با عبارت «فرآوری شده با پرتو» یا «فرآوری شده توسط پرتودهی» برچسب‌گذاری می‌شوند.